تروما (ضربه)، یک تظاهر بالینی رایج در پرندگان بیمار است. زخم‌های ناشی از گاز گرفتگی گربه و سگ و یا مورد حمله قرار گرفتن پرندگان کوچک توسط پرندگان بزرگتر، از جمله تروماهایی است که مرتب با آن‌ها در مطب سر و کار داریم.
آن دسته از پرندگان خانگی که مجاز به پرسه زدن و پرواز کردن در خانه هستند، ممکن است در حین پرواز، به دیوار، پنجره و یا پنکه‌های سقفی برخورد کنند و آسیب ببینند. پرت شدن از روی شانه یا اسباب بازی و حتی افتادن از روی قفس هم می‌تواند منجر به آسیب‌های تروماتیک در پرندگان شود.
خطرات ناشی از آسیب‌های فیزیکی تنها آن دسته از پرندگانی که در خانه آزاد هستند را تهدید نمی‌کند بلکه پرندگان خانگی می‌توانند حتی در قفس خود نیز آسیب ببینند. برای مثال ممکن است بال، پا، انگشتان یا حلقه‌ی دور پا، در بین قطعات اسباب بازی و یا میله‌های قفس گیر کند و منجر به شکستگی و یا قطع اندام شود.
سایر آسیب های تروماتیک متداول شامل زخم‌های ناشی از سوراخ شدن، پارگی و بریدگی‌ها، شکستگی، قطع اندام و له شدن است.
پایدار کردن شرایط پرنده‌ای که آسیب دیده است مهم‌ترین و بهترین اقدام است. اغلب پرندگانی که دچار تروما می‌شوند استرس زیادی دارند و دچار افت دما می‌شوند و همچنین از دست دادن خون هم جزو مواردی است که سلامت پرنده را در برخی از این بیماران تهدید می‌کند.
پرنده را باید بلافاصله پس از مشاهده و معاینه از راه دور، در دستگاه انکوباتور اکسیژن‌دار و گرم قرار داد و همچنان لازم است او را تحت نظر داشته باشید. در مشاهده از دور می‌توان به سوالاتی از قبیل اینکه آیا دیسترس تنفسی (تکان خوردن دم) یا تنفس با دهان باز وجود دارد؟ آیا خونریزی فعال وجود دارد؟ آیا پرنده قادر به ایستادن بر روی چوب است؟ آیا می‌تواند از هر دو پا استفاده کند؟ و اینکه آیا افتادگی بال وجود دارد؟ پاسخ داد و اینگونه به یک برداشت نسبی از شرایط پرنده و سطح آسیب دیدگی رسید.
پس از ارزیابی اولیه، کلینیسین معالج باید تصمیم بگیرد که آیا ۱. پرنده را در دستگاه انکوباتور یا زیر اکسیژن نگه دارد، یک معاینه فیزیکی مختصر انجام دهد و فورا درمان‌های حمایتی لازم را شروع کند یا ۲. معاینه فیزیکی دقیق‌تری را با یا بدون تست‌های تشخیصی اعم از گرفتن عکس‌های رادیولوژی انجام دهد. انتخاب یکی از این دو راه، بستگی به شرایط بیمار و تصمیم دامپزشک خواهد داشت. اما قبل از اینکه پرنده را در دست بگیرید، لازم است یک برنامه ریزی دقیق در ذهن داشته باشید و حتی قبل از مقید کردن پرنده، بهتر است همه ی وسایل و لوازم مورد نیاز برای اقدامات درمانی یا تشخیصی احتمالی که پیش بینی انجامشان را دارید، از پیش آماده کنید. این به کوتاه تر شدن مدت زمان مقیدسازی و در دست نگه داشتن پرنده کمک می کند و همچنین به روند انجام کار ها سرعت می بخشد.
معاینه و معالجه پرندگان آسیب دیده ممکن است به صورت مرحله‌ای انجام شود و در صورتی که در هر مرحله از کار بیمار دچار استرس و ضعف شود، ناچار هستیم پرنده را دوباره در دستگاه انکوباتور اکسیژن دار قرار دهیم تا بهبود یابد.
درمان‌های اورژانسی شامل مایع درمانی با سرم‌های گرم ( SC، IV، یا داخل استخوانی)، داروهای ضد درد و التهاب و آنتی بیوتیک است. لازم به ذکر است که مصرف کورتیکواستروییدها در پرندگان حتی در موارد شوک هم محل مناقشه است و خود می تواند عامل مرگ پرنده شود. پس NSAIDs معمولا اولویت خواهند داشت (پس از مایع درمانی و اطمینان از عملکرد مناسب کلیه).
مایعات نگهداری، در پرندگان معادل ۵۰ میلی لیتر به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در روز خواهد بود. این میزان، معادل ۵ درصد وزن بدن پرنده است که البته طی ۲ الی ۳ نوبت در طی ۲۴ ساعت تجویز می‌شود.
در پرندگان دهیدره، 50٪ از کل حجم مایعات مورد نیاز روزانه (۲۵ میلی‌لیتر به ازای هر کیلوگرم وزن بدن) می‌تواند به صورت زیر پوستی تجویز شود و هر ۶ الی ۸ ساعت تکرار شود تا زمانی که بدن پرنده به خوبی آبدار و وضعیت پایدار شود.
اغلب پرندگانی که به دلیل تروما به کلینیک آورده می‌شوند دچار استرس و درد هستند و ممکن است استفاده از آرام‌بخشی پیش از انجام آزمایشات تشخیصی و اقدامات درمانی، مفید باشد.
در پرندگانی که استرس دارند می‌توان از میدازولام (۰/۵ تا ۱ میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن، به صورت داخل عضلانی یا ۱ تا ۲ میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن، داخل بینی) با یا بدون بوترفانول (۰/۵ تا ۱ میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن، به صورت داخل عضلانی یا ۱ تا ۲ میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن داخل بینی) قابل استفاده است.
اغلب در مورد کیس‌های تروما، تست‌های تشخیصی، درمان‌های کامل‌تر و یا انجام اعمال جراحی، باید تا به ثبات رسیدن شرایط پرنده به تعویق بیفتد که ممکن است این زمان ۱۲ تا ۴۸ ساعت به طول بینجامد.
اولین هدف درمانی در تمام پرندگان آسیب دیده و دچار تروما، ابتدا باید زنده نگهداشتن پرنده باشد و در مرحله دوم، درمان بافت آسیب دیده انجام می‌شود. به عنوان مثال، در پرنده‌ای که ساعت‌ها با پای گرفتار شده بین میله‌های قفس در تقلا بوده و احتمالاً دچار شکستگی استخوان تیبیوتارسال شده است بیشتر در معرض خطر مرگ ناشی از استرس مربوط به این کشمکش طولانی مدت است تا مرگ ناشی از شکستگی!
تست‌های تشخیصی باید بر اساس نتایج معاینات فیزیکی انجام شود و این تست‌ها ممکن است شامل رادیوگرافی باشد تا مشخص کند آیا شکستگی یا در رفتگی وجود دارد یا خیر.
در مواردی که زخم ناشی از گازگرفتگی حیوانات شکارچی وجود دارد، برای افزایش احتمال درمان موفق، باید آنتی بیوتیک تراپی برای درمان باکتری‌های بی هوازی و هوازی صورت گیرد.
مسلما در هر کیس تروما، بعد از پایدار کردن بیمار، بسته به مورد اقدامات طبی یا جراحی بیشتری لازم است صورت بگیرد که در آینده به طور مجزا به آن‌ها خواهیم پرداخت.
