با توجه به اینکه در این فصل، ممکنه با تعداد زیادی از جوجه‌های بیمار در کلینیک مواجه شویم، در این شماره و شماره‌های آتی مروری سریع بر بیماری‌های مرتبط به جوجه پرندگان خواهیم داشت.
اطلاعات گردآوری شده محدود، خلاصه و با هدف مرور کلینیسین‌ها و دانشجویان عزیز ارائه می‌گردد و حتما برای تسلط کامل و تکمیل اطلاعات نیاز است به منابع زبان اصلی مرتبط مراجعه شود.
بیماری‌های مرتبط با جوجه پرندگان، نسبتأ شایع و اغلب با مسائل تغذیه و نگهداری مرتبط هستند.
سلامت جوجه به مولفه‌های زیادی از جمله سلامت والدین، ژنتیک، دوران نگهداری از تخم، تغذیه (نوع غذا، دما و قوام آن)، محیط نگهداری (رطوبت، گرما و تمیز بودن جایگاه) و همچنین قرار گرفتن در معرض عوامل عفونی بستگی دارد.
بنابراین دقت داشته باشیم که هر زمان بیمار ما، جوجه کوچکی بود، نه تنها دریافت تاریخچه خود جوجه بلکه تاریخچه دقیقی از والدین، محل نگهداری و نحوه‌ی مراقبت از جوجه در تشخیص و انتخاب درمان مناسب نقش مهمی دارد.
پیش از آن که بیماری های رایج در جوجه ها را بررسی کنیم به دلیل اهمیت بسیار زیاد چگونگی مقیدسازی و معاینات بالینی جوجه ها به صورت بسیار مختصر نکات مهم و کاربردی ای را در این زمینه بررسی می کنیم و پس از آن تعدادی از مهمترین دلایلی که جوجه پرندگان را در شرایط پیچیده و تهدید کننده قرار می دهد را بررسی خواهیم کرد.
معمولا معاینه فیزیکی در جوجه‌ها می‌تواند با کمترین میزان مقیدسازی انجام شود و جوجه باید در طول معاینه گرم نگه داشته شود. در شروع معاینه ابتدا باید چینه‌دان به خوبی لمس شود. اما در خصوص پرندگانی که چینه‌دان آنها حاوی غذاست، باید با دقت بیشتری جا به جا و مقید شوند و از فشردن و لمس طولانی چینه دان کاملا پرهیز شود تا ریسک بازگشت غذا به سمت دهان و آسپیره شدن آن به حداقل برسد.
فعالیت ذهنی (میزان هوشیاری، توجه به محیط و …) و وزن جوجه باید در نظر گرفته شود (در صورت امکان نمودار رشد لارم است از پرورش‌دهنده یا سرپرست درخواست و پرنده هر روز صبح زود قبل از اولین وعده غذا وزن شود).
جوجه‌هایی که هنوز به طور کامل پر در نیاورده‌اند، میزان عضله کمی بر روی استخوان کیل (جناغ) خود دارند. بنابراین، بهتر است عضله و چربی زیر پوستی ناحیه لگن، بال و انگشتان پا به دقت ارزیابی شود. باز بودن چشم‌ها و توانایی شنوایی جوجه‌ها باید بررسی شود و ترجیحا زمان باز شدن چشم و گوش‌ها پرسیده شود.
ظاهر پوست، کیفیت پر و نحوه‌ی توزیع پرها باید بررسی شود. پوست در جوجه‌های سالم زرد مایل به صورتی است البته در گونه‌های مختلف رنگ طبیعی پوست ممکن است قدری تفاوت داشته باشد. پرها ابتدا روی سر، بال و دم ظاهر می‌شوند. رشد غیرطبیعی پرها و تاخیر یا هر نوع علامت غیرطبیعی در باز شدن چشم‌ها می‌تواند نشانه‌ی بازماندگی از رشد باشد.
خطوط استرس (نواحی شفافی که می‌تواند در سرتاسر پره‌ی پرها معمولا به صورت عرضی و بارکد- مانند وجود داشته باشد) نشان‌دهنده‌ی گذراندن دوره‌ای از استرس هستند که در آن دوره پرها در حال شکل‌گیری بوده است. زمان نزدیک شدن به پایان تغذیه دستی یا شروع دان‌خور شدن می‌تواند برای پرنده استرس آور باشد و وجود تعداد کمی خط استرس بر روی پرها در این زمان، طبیعی است. اما وجود تعداد زیاد خطوط استرس بر روی پرها می‌تواند نشان دهنده‌ی یک وضعیت یا بیماری زمینه‌ای باشد.
محوطه‌ی دهانی باید مرطوب و فاقد پلاک یا هرگونه زخم باشد و شکاف کام باید از لحاظ ضخیم یا کند شدن نوک پاپیلاها بررسی شود که می تواند نشان دهنده کمبود ویتامین A و یا وجود بیماری مزمن تنفسی باشد.
ممکن است چینه‌دان جوجه کاملا پر باشد. در این شرایط دامپرشک باید به انقباضات چینه‌دان دقت کند و از سرپرست پرنده سوالاتی در خصوص آخرین وعده خورانده شده و حجم و زمان مصرف غذا بپرسد تا مشخص شود که آیا چینه‌دان به صورت طبیعی و با فواصل مناسب خالی می‌شود یا خیر.
دقت داشته باشید که شکم جوجه‌ها به صورت طبیعی به دلیل خوراندن مقادیر زیادی غذا و افزایش حجم پیش معده و سنگدان (معده) متسع‌تر از حالت معمول است. بنابراین باید در حمل، مقیدسازی و معاینه جوجه‌ها دقت زیادی کرد و از وارد کردن هرگونه فشار بر روی شکم (سلوم) پرنده اجتناب کرد.
ستون فقرات، گردن، بال‌ها، پاها و انگشتان پا باید از نظر وجود انحنای غیرطبیعی یا ضعف و هرگونه ناتوانی معاینه شوند و همچنین از نظر وضعیت طبیعی نیز مورد ارزیابی قرار بگیرند.
مخرج جوجه باید کاملا تمیز و فاقد هرگونه بقایای دفعی چسبیده به پوست و پرهای اطراف باشد.
در ادامه اولین مشکلی که در جوجه پرندگان بررسی می کنیم یکی از شایع ترین مشکلاتی هست که غالبا تمام کلینیسین ها حداقل یک بار با آن مواجه شده اند:
از کار افتادن حرکات چینه‌دان در جوجه پرندگان:
از کار افتادن حرکات چینه‌دان که توصیفی برای ناتوانی چینه‌دان در تخلیه مواد در یک بازه‌ی زمانی مشخص است، یکی از رایج‌ترین مشکلات جوجه‌هایی است که به صورت دستی تغذیه می‌شوند.
از کار افتادن حرکات چینه‌دان می‌تواند به دلایلی مانند شرایط ضعیف نگهداری، تغذیه نامناسب و یا وجود بیماری‌های اولیه و زمینه‌ای صورت بگیرد. سرد بودن یا رطوبت ناکافی محیط می‌تواند منجر به از کار افتادن حرکات چینه دان شود. همچنین سرلاک غلیظ یا سرد نیز می‌تواند ضمن کاهش حرکات چینه‌دان باعث انباشتگی مواد در آن شود. بنابراین شرایط نگهداری و همچنین نحوه‌ی تغذیه پرنده باید به دقت ارزیابی و بررسی شود.
علائم بالینی عبارتند از اتساع چینه‌دان، کم آبی بدن، بی‌میلی و پاسخ ضعیف در هنگام خوراندن غذا، برگرداندن غذا و افسردگی.
تشخیص بر اساس یافته‌های حاصل از معاینه فیزیکی، لمس چینه‌دان و سیتولوژی یا کشت محتویات آن است.
بسته به شرایط جوجه درمان می‌تواند شامل شستشوی چینه‌دان و خارج کردن محتویات آن، مایع‌درمانی، تجویز داروهای ضد باکتری و ضد مخمر و توصیه به تغذیه با سرلاک در تعداد وعده های بیشتر اما با حجم کمتر و نسبتأ رقیق‌تر باشد و حتما خوراندن هر وعده سرلاک تنها پس از خالی شدن بخش عمده‌ای از چینه‌دان صورت بگیرد.
سوختگی چینه‌دان در جوجه پرندگان
سوختگی چینه‌دان نتیجه خوراندن سرلاک داغ به جوجه است. معمولا این اتفاق زمانی می‌تواند رخ دهد که از مایکروویو برای گرم کردن سرلاک استفاده شود (به دلیل ایجاد نقاط بسیار داغ در سرلاک استفاده از آن توصیه نمی‌شود).
موارد خفیف ممکن است منجر به قرمزی و التهاب پوست در ناحیه چینه‌دان شود. سوختگی‌های درجه دو و سه به شدت ایجاد التهاب شدید و حتی تاول در مری و چینه‌دان می‌کند که ممکن است منجر به نکروز بافتی و تشکیل فیستول شوند. در موارد تحت حاد، ممکن است شاهد خروج محتوی چینه‌دان از فیستول و تجمع غذا در زیر پوست پرنده باشیم.
تشخیص براساس تاریخچه، علائم بالینی و یافته‌های حاصل از معاینه فیزیکی است.
درمان شامل داروهای ضد میکروبی، مایع درمانی، داروهای ضد التهاب و تغذیه دستی است. معمولا در این کیس‌ها نیازمند مداخله از طریق جراحی هستیم، اما هر گونه اقدامی در این مورد باید تا زمانی که مرز سوختگی به خوبی مشخص شود (معمولا چند روز زمان می برد) به تعویق بیفتد. ترمیم شامل جداسازی بافت‌های از بین رفته و نکروز شده، جداسازی دیواره چینه‌دان از پوست و بستن دو لایه یعنی چینه دان و پوست به صورت جداگانه است.
در صورتی که میزان دیواره باقیمانده‌ی چینه‌دان برای بسته شدن کافی باشد و مری آسیب ندیده باشد، پیش آگهی خوب است.
