در این شماره مروری بر زخم های ایجاد شده بر اثر گازگرفتگی و گزش خواهیم داشت و مهمترین نکات را درخصوص این زخم ها بیان خواهم کرد. با توجه به اهمیت این مبحث در کاربالینی و مواجهه زیاد کلنیسین ها با موارد مشابه، سعی خواهم کرد یک یا دو شماره آینده را هم به مدیریت، درمان و فالوآپ پرندگان بیماری که دچار گازگرفتگی شدند، اختصاص دهم. امیدوارم که مطالب گرداوری شده مفید و کاربردی باشد.
مقدمه:
همونطور که می دانیم زخم‌های ناشی از گزش یک مشکل رایج و قابل‌توجه در کار بالینی دامپزشکی است.
در هیستوری پرنده‌ی آسیب دیده ممکن است قرار گرفتن در فضای باز و یا تماس با سایر حیوانات به چشم بخورد. حتی ممکن است سرپرست پرنده، درگیری و یا تقابل منجر به گازگرفتگی را مشاهده کرده باشد و آن را گزارش کند.
زخم‌های حاصل از گاز گرفتگی مشکلات پیچیده‌ای هستند. برای مثال دندان‌های سگ می‌توانند فشاری بین 150 تا 450 پوند (۶۸ تا ۲۰۵ کیلوگرم) بر اینچ مربع (۲.۵ سانتی‌متر) (psi) وارد کنند. می‌توانید تصور کنید که میزان این فشار به اندازه‌ای قوی است که می‌تواند یک ورق فلزی را سوراخ کند و به بریدن، پارگی و خرد شدن منجر شود.
گاز گرفتن‌هایی که آسیب‌های حاصل از له شدگی بافتی برجا می‌گذارند فراتر از پارگی‌ها، بافت را تخریب می‌کنند و از کار می‌‌اندازند.
در واقع ظاهر بیرونی زخم ناشی از گزش، تنها بخش کوچکی از ماجراست. با وجود حداقل آسیب سطحی، بافت‌های زیرین آسیب‌های قابل توجهی مانند ایجاد هماتوم، نکروز بافتی و یا تهاجم باکتریایی، می‌بینند.
تغییرات رایجی که در نتیجه‌ی زخم‌های سوراخ شدگی در بافت‌های عمقی ایجاد می‌شود شامل این موارد است:
- نکروز بافتی
- عفونت باکتریایی
- هماتوم
- فضای مرده وسیع/بزرگ
عفونت ایجاد شده از زخم گزش معمولا توسط چندین میکروب (چندمیکروبی) ایجاد می‌شود، به این معنی که می‌توان از این زخم‌ها انواع میکروارگانیسم‌های هوازی و بی‌هوازی را جدا کرد. در درجه‌ی اول این پاتوژن‌ها از فلور دهان حیوانات وارد زخم می‌شوند که می‌تواند تحت تأثیر میکروبیوم طعمه‌های بلعیده شده آنها و یا سایر غذاها نیز قرار گیرد.
از طرفی این باکتری‌ها می‌توانند از پوست خود قربانی یا از محیطی که حیوان در آن آسیب دیده، وارد زخم شوند. شایع‌ترین پاتوژن‌های مرتبط با زخم‌های حاصل از گازگرفتن سگ‌ها و گربه‌ها عبارتند از گونه‌های استرپتوکوکوس، استافیلوکوکوس، پاستورلا مولتوسیدا و باکتری‌های بی‌هوازی.
در حیواناتی که زخم‌های حاصل از گازگرفتگی‌های شدید دارند اغلب یک پاسخ التهابی سیستمیک ایجاد می‌شود. ترومای شدید بافتی نه تنها یک پاسخ التهابی معمولی را بلکه آبشارهای ایمونولوژیک، انعقادی و فیبرینولیتیک را نیز فعال می‌کند.
در حیوانات کوچک، زمانی که بیمار از دو یا چندین مورد از شرایط زیر رنج می‌برد، به نظر می رسد که بیمار دچار سندرم پاسخ التهابی سیستمیک یا SIRS شده باشد:
- تاکی‌پنه
- تاکی‌کاردی
- هایپرترمی
- لکوسیتوز یا لکوپنی
زمانی که برای یک بیمار SIRS مستندات عفونت وجود داشته باشد، تشخیص سپسیس تایید می‌گردد. سپسیس در حیواناتی که دارای زخم‌های ناشی از گاز گرفتگی هستند، رایج است و بدیهی است که یک وضعیت جدی است. سپتی‌سمی ناشی از سویه‌های خاصی از پاستورلا مولتوسیداباعث ایجاد آسیب در سیستم‌های اندام‌های اصلی می‌شود. در حالی که ترشح اندوتوکسین‌ها بر سیستم عروقی اثر می گذارد.
زخم های حاصل از گزش در پرندگان:
معمولا به دنبال گاز گرفتن پستانداران زخم‌هایی بر روی پشت و یا پایه دم پرندگان ایجاد می‌شود. به دنبال گزش ممکن است پرهای بال و دم از فولیکول جدا شوند، همچنین ممکن است پوست پاره و یا به شدت کبود شود. هنگامی که پرندگان بزرگتر، به پرندگان کوچکتر حمله می‌کنند و آنها را گاز می‌گیرند معمولا منقار یا سر پرنده‌ی ضعیف‌تر را له می‌کنند.
اقدامات ضروری:
در ادامه ی این مقدمه کوتاه به این موضوع می پردازیم که پس از مواجهه با پرنده یا کیسی که مورد حمله و گزش قرار گرفته اولین و مهمترین اقداماتی که باید انجام دهیم چه مواردی است؟
- مشکلاتی که به طور آنی تهدید کننده‌ی زندگی حیوان هستند را تثبیت کنید:
- از دید تونلی و جهت دار اجتناب کنید و به خاطر داشته باشید که آسیبی که به دنبال گزش ایجاد شده است به حدی بوده است که پیامد‌ها و مشکلات دیگری را هم ایجاد کند. بنابراین قبل از آنکه شروع به درمان زخم کنید، اول به صورت تهاجمی وضعیت بیمار را تثبیت کنید.
- اولویت بندی مراحل بسیار مهم است. پس بیمار را برای تروما‌های داخلی که می‌توانند حیات حیوان را به خطر بیندازند مانند سوراخ شدن محوطه سلومی، شوک، کم‌خونی و یا سپسیس تریاژ کنید.
- مشکلات جدی‌ای که بیمار می‌تواند به صورت همزمان دچارش باشد مانند سوء تغذیه شدید، کاهش قند خون، کاهش دمای بدن و یا کم آبی را شناسایی کنید و تحت نظر بگیرید.
- خونریزی را کنترل کنید:
در بیشتر موارد وارد کردن فشار مستقیم و در ادامه، بستن بانداژ فشاری می‌تواند خونریزی‌های فعال را کنترل کند. در پرندگان لازم است حدود ۳۰ تا ۶۰ ثانیه فشار وارد کنید. البته بدون اینکه به محوطه سینه و شکم (سلوم) فشار بیش از حد وارد شود. چرا که در صورتی که فشار بیش از حد به محوطه سلومی وارد شود، به دلیل عدم وجود پرده دیافراگم تنفس پرنده در عرض چند ثانیه کاملا مختل می‌شود.
استفاده از یک کاف فشار خون و قرار دادن آن در نزدیکی رگ خونریزی دهنده می‌تواند به سرعت خونریزی در اندام‌های دیستال را کنترل کند. به این منظور کاف را بیشتر از فشار خون سیستمیک باد کنید و این کار را تا زمانی ادامه دهید که خونریزی کند یا متوقف شود. در این مورد هم بهتر است به ویژه در پرندگان کوچک کار با دقت زیاد انجام شود.
در صورتی که این اقدامات نتوانند خونریزی را کنترل کنند برای کنترل آن مداخله جراحی لازم است.
- تامین اکسیژن مورد نیاز و رفع احتیاجات گردش خون را در نظر بگیرید: در صورت نیاز مایع درمانی و اکسیژن تراپی انجام دهید و بیمار را گرم نگه دارید. برای بیمارانی که بد حال یا بی‌اشتها هستند مایع درمانی می‌تواند بسیار مفید باشد.
- معاینه‌ی فیزیکی دقیق‌تر را بعد از تثبیت سریع شرایط و مشکلات جدی و تهدید کننده حیات انجام دهید. این معاینه باید کامل و در برگیرنده‌ی معاینات عصبی و ارتوپدی باشد.
لطفا به خاطر داشته باشید که تست‌های معمول سنجش عملکردی اندام‌ها که برای حیوانات اهلی استفاده می‌شود ممکن است در گونه‌های وحشی یا حیوانات اگزوتیک که دچار استرس هستند کاربردی نباشد و نتایج آن می‌تواند غیرقابل پیش‌بینی یا دچار نقصان باشد.
- همچنین به هر شواهدی از کبودی در بافت دقت کنید چرا که نشان‌دهنده‌ی گذشت حداقل ۲ یا ۳ روز از زمان وقوع است. دقت داشته باشید که رنگ کبودی در پرندگان متفاوت است و ته رنگ سبز دارد که به دلیل تجزیه هموگلوبین و تجمع بیلی‌وردین در بافت‌ها است.
- نکته مهم دیگر، شناسایی و پیدا کردن تمام زخم‌های حاصل از گزش است. به یاد داشته باشید که گاز گرفتگی‌هایی که توسط حیوانات شکارچی ایجاد می‌شود باعث فرورفتن هر دو دندان بالا و پایین در اندام‌های قربانی خواهد شد.
- محل زخم هم اهمیت زیادی دارد به عنوان مثال، آسیب در ناحیه شکم می‌تواند باعث سوراخ شدن روده ها شود. در پرندگان ناحیه چینه‌دان (در صورتی که چینه دان داشته باشد)، پهلوها، زیر بال‌ها، گردن و سایر نواحی را به دقت معاینه کنید. سوراخ‌های کوچک ممکن است زیر پرها پنهان شود و از چشم دامپزشک دور بماند. زخم‌های ناشی از گزش که در سلوم، (حفره‌ی شکمی و یا سینه) ایجاد می‌شوند نیازمند توجه ویژه هستند و باید نواحی آسیب دیده مذکور به دقت مورد بررسی و معاینه قرار بگیرند.
- کمک‌های اولیه در مدیریت زخم را فراهم کنید:
موضع زخم را مرطوب نگه دارید و تا زمانی که اقدامات درمانی اصلی شروع نشده سطح زخم را بپوشانید.
- از گاز استریل یا باند‌های آغشته به سرم فیزیولوژی یا روان کننده استریل محلول در آب برای تمیز کردن زخم استفاده کنید (زخم های محوطه سلومی، بخش های پروکسیمال استخوان فمور و هیومروس می تواند به کیسه‌های هوایی راه داشته باشد! از شستشو یا خیس کردن مستقیم آن ها به شدت خودداری نمایید).
- از یک بانداژ موقت، نرم، محافظ برای حفاظت از زخم استفاده کنید.
این اقدامات از آلودگی بیشتر زخم و ترومای حاصله جلوگیری می‌کند و در عین حال خطر و احتمال عفونت بیمارستانی را به حداقل می‌رساند.
